Płatności bezgotówkowe w Polsce. Pożegnanie z gotówką?

Płatności bezgotówkowe wypierają tradycyjny pieniądz z kilku powodów – wygody konsumentów, łatwości kontroli przepływu, a ostatnio także ze względu na bezpieczeństwo sanitarne. Choć z pewnością banknoty i monety jeszcze przez jakiś czas nie znikną z naszych portfeli, to przyszłość z pewnością należy do kart płatniczych i płatności elektronicznych.

Akceptujemy tylko płatności mobilne

Czy można odmówić przyjęcia zapłaty gotówką? Wedle prawa – nie. Jedni powołują się na ustawę o Narodowym Banku Polskim, w której zapisano, że znaki pieniężne emitowane przez NBP są prawnymi środkami płatniczymi w Polsce. Wobec tego sprzedawca nie może odmówić wydania towaru, ponieważ narazi się na odpowiedzialność karną. Inni przekonują, że jednak taka odmowa jest zgodna z prawem, pod warunkiem że sprzedawca wywiesił w widocznym miejscu ogłoszenie informujące, że przyjmuje jedynie płatności kartami.

Sprawa pewnie wkrótce zostanie jednoznacznie doprecyzowana formalnie, niemniej warto na to zjawisko spojrzeć jak na ostatni etap procesu wypierania gotówki przez bardziej nowoczesne metody płatności – karty płatnicze, płatności online, płatności zbliżeniowe i płatności mobilne.

Płatności bezgotówkowe mają mocną kartę

Choć pojawienie się idei kart płatniczych datowane jest na koniec XIX wieku, to praktyczne zastosowanie na szerszą skalę znalazły one dopiero po II wojnie światowej. Szybko zdobywały popularność w USA, a później na całym świecie. Pod koniec lat 60. pojawił się standard elektronicznej wymiany danych i proces zaczął przyspieszać. W pierwszej dekadzie XXI wieku, wraz z masowym wkraczaniem handlu elektronicznego, nastąpiła błyskawiczna popularyzacja płatności cyfrowych.

Mimo że mamy krótszą historię, to Polska, w której karty płatnicze pojawiły się na większą skalę dopiero w latach 90., nie odbiega dzisiaj od standardów europejskich. Z raportu NBP System płatniczy w Polsce z grudnia 2019 r. wynika, że w 2005 r. bezgotówkowo regulowano jedynie 2 proc. wszystkich płatności detalicznych, ale już w 2018 r. – 43 proc. Liczba wydanych kart płatniczych na koniec tego roku wynosiła ponad 41 mln. Równolegle rośnie liczba miejsc, w których karty płatnicze są akceptowane. Pod koniec ubiegłego roku w Polsce wykorzystywano 867 tys. terminali POS (ang. point of sale – punkt handlowy). Po części to zasługa programu Polska Bezgotówkowa, wspólnej inicjatywy Związku Banków Polskich, Ministerstwa Rozwoju, agentów rozliczeniowych oraz Visa i Mastercard, w ramach którego można bezpłatnie korzystać z terminala do obsługi kart płatniczych przez 12 miesięcy.

Ciekawe jest spojrzenie na płatności bezgotówkowe przez pryzmat preferencji klientów. Jednym z najważniejszych motywów korzystania z tego typu płatności jest wygoda – blisko 65 proc. respondentów wskazuje, że właśnie ta forma rozliczeń jest dla nich bardziej komfortowa niż tradycyjne płatności gotówkowe. Zmienia się również postrzeganie samego procesu płatności kartą. To już nie luksus ani fanaberia, a raczej coś naturalnego i oczywistego. Klientów obecnie dziwi brak możliwości dokonania takiej płatności i skłonni są nawet zrezygnować z zakupu, kiedy w sklepie nie ma terminala (badanie Postawy Polaków wobec form płatności, 2018 r.).

Płatność telefonem coraz popularniejsza

Karty płatnicze to nie wszystko, bardzo szybko zyskują na popularności inne metody płatności. Raport Izby Gospodarki Elektronicznej Płatności Cyfrowe 2018, prezentujący informacje na temat nowoczesnych sposobów płatności wybieranych przez Polaków, wskazuje, że poza kartami płatniczymi oraz kontem bankowym z aktywnym dostępem do internetu ogromną popularność zyskał BLIK – trzeci najpopularniejszy produkt finansowy w Polsce. Polacy także coraz częściej korzystają z płatności telefonem. Wśród budzących największe zainteresowanie mobilnych produktów finansowych są Google Pay, Apple Pay, ale rośnie również liczba płatności dokonywanych przy pomocy rozmaitych osobistych gadżetów elektronicznych – systemów Garmin Pay i Fitbit Pay.

Pokolenie wirtualnych pieniędzy

Nie ma wątpliwości, że udział nowoczesnych, cyfrowych metod płatności będzie wzrastał. Decydować o tym będzie zachodząca zmiana pokoleniowa. Milenialsi, pokolenie urodzonych w latach 80. i 90., zaczynające dominować na rynku pracy, wychowało się w świecie, w którym technologie cyfrowe są naturalnym elementem rzeczywistości. W jeszcze większym stopniu dotyczy to kolejnego pokolenia – Z – które wchodzi na rynek pracy.

Z badania przeprowadzonego w 2019 r. przez Kantar TNS na zlecenie KIR i Związku Banków Polskich wynika, że trzech na czterech milenialsów robi zakupy w internecie. „Widać wyraźnie, że dla pokoleń najmłodszych oraz dla tych osób, które powoli wchodzą w wiek średni, będąc bezpośrednimi świadkami i uczestnikami cyfrowej i mobilnej rewolucji, zakupy online są oczywistością, a często pierwszym wyborem” – komentował Przemysław Soboń, dyrektor Linii biznesowej płatności internetowe w KIR. Zakupy online są po prostu szybsze. Tak samo procesy zakupowe przyspieszają narzędzia umożliwiające skrócenie czasu dokonywania płatności.

Nie jest jednak tak, że zakupy online oraz płatności elektroniczne i płatności mobilne to domena ludzi względnie młodych. Płatności bezgotówkowe są dla wszystkich – młodych i starszych, klientów i handlowców – szybsze i wygodniejsze, a zarazem pewne i bezpieczne. Wyeliminowanie wielu niebezpieczeństw oraz ograniczenie ryzyk z nimi związanych wymagało sporo czasu. Niemniej teraz, kiedy ciężka praca została wykonana, czas zacząć wykorzystywać jej efekty. A te są takie, że udział gotówki powoli – z wielu względów – będzie się zmniejszał. Mamy zatem realne potrzeby, które produkują wirtualne pieniądze. Umiera król, niech żyje król, niech żyją nowoczesne płatności!